NFT’LERE GENEL BAKIŞ VE FİZİKSEL DÜNYADA ÜRETİLMİŞ ESERLERİN NFT’YE DÖNÜŞTÜRÜLMESİNDE İŞLEME ESER KAVRAMI

 

1. Giriş

Blokzincir teknolojisi ile yakın zamana kadar aklımıza dahi gelmeyen konular hakkında konuşmaya başladık. (“Non-Fungible Tokens” - “NFT”) “NFT”lerin birçok kullanım alanı olmasıyla beraber sanat dünyası üzerindeki etkileri azımsanmayacak kadar çoktur ve bu sebeple NFT’ler en çok sanat ile beraber anılmaktadır.

NFT’nin sahibinin belirlenmesi, satılması, eser sahiplerinin maddi ve manevi haklarının korunması konusunda NFT teknolojisi, dijital sanatçılara büyük kolaylıklar sunması nedeniyle sanat dünyasında çok fazla uygulama alanı bulmuş ve bulmaya da devam etmektedir.

Kriptografik mal varlıkları üzerinde kurulan sözleşmeler her ne kadar otomatik yazılmış kodlarla gerçekleştiriliyor ve uygulamada var olan hukukumuzla tam olarak paralel gitmiyor olsa da kripto dünyasına ait bir hukuk sistemi geliştirebilmemiz için öncelikli olarak bu sistemi var olan hukukumuzun temel ilkeleri üzerinden değerlendirmemiz, devamında cevap veremediğimiz sorular için var olan hukuku geliştirmemiz gerekmektedir.

Blokzincir teknolojisi için devletler tarafından hukuksal düzenlemeler yeni yapılmaktadır. Türkiye’de de blokzincir teknolojisinin uygulama alanına doğrudan uygulanacak kanuni düzenlemeler henüz mevcut değildir. Blokzincir teknolojisi üzerinde var olan üretilmiş bir eser olduğu durumlarda, fikir ve sanat eseri niteliği taşıyan NFT’lerin konu olduğu uyuşmazlıklarda, mevcut Türk hukuk kuralları çerçevesinde eser niteliği taşıyan her ürünün 5846 sayılı Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (“FSEK”) çerçevesinde korunması sebebiyle bu uyuşmazlıklarda FSEK uygulama alanı bulacaktır.

Bununla beraber, henüz özel nitelikli bir düzenleme olmaması sebebiyle NFT’lerin alım-satımlarında temel olarak uygulanacak kanunun 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu (“TBK”) olması gerekmektedir. Öte taraftan, dijitalleşmenin ve globalleşmenin beraberinde NFT alım satım işlemlerinde yabancılık unsurunun var olma ihtimali çok yüksek olacaktır.  Bu sebeple, 5718 sayılı Milletler Arası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun’un (“MÖHUK”) da çoğu zaman somut olay kapsamında değerlendirilmesi gerekeceğini belirtmek isteriz.

Gelecekte blokzincir teknolojisi üzerinde özel nitelikli kanun ve mevzuatın geliştirilmesi durumunda bu husus değişkenlik arz edebileceği gibi, bu özel nitelikli kanun ve mevzuatların bağımsız olarak düzenlenmesinden ziyade mevcut hukuk kurallarının blokzincir teknolojisi üzerinden yorumlanarak geliştirilmesi görüşümüzce daha mümkün ve uygulanabilir olacaktır.

 

2. NFT Nedir?

NFT yani Nonfungible Token doğrudan İngilizce çevirisinde olduğu gibi mübadelesi mümkün olmayan jeton anlamına gelmektedir.[1]  Blokzincire kayıtlı kripto para olarak kayıtlı her jeton aynı kod ile blokzincire kaydolur. Bu kripto paralar birbiri yerine geçebilir, birbiri ile değiştirilebilir niteliktedir. NFT olarak blokzincire kaydolan bir jeton ise o blokzincirde ayırt edici bir özellik kazanarak - kripto paralar gibi diğer kriptografik varlıkların aksine - ayrı ve bağımsız olarak kendine ait bir koda sahip olur ve bu kod NFT’yi zincir üzerindeki diğer kriptografik varlıklardan ayırt edici kılar. NFT'lerin her biri onları diğer kriptografik varlıklardan ayıran benzersiz tanımlama kodları ve meta verilere sahip bir blokzincirindeki kriptografik varlıklardır.[2] .

NFT’lerin kriptografik malvarlıklarından ayırt edici ve takas edilemez olması onu gayri-misli mal varlığı yapar. NFT’lerin her biri başından beri özel niteliklerine göre yeter derecede belirlenmiş olması sebebiyle NFT’ler borçlar hukuku kapsamına verme borcuna konu olduğunda istisnai haller haricinde parça borcu konusu olacaktır.[3]

NFT, üretildiği teknoloji sayesinde üreticisi ve önceki sahipleri hakkında bilgi verir. Bununla beraber, NFT'lerin her birinin ayrı bir koda sahip olması ve her bir NFT’nin birbirinden ve diğer kriptografik malvarlıklarından ayırt edilebilir olması, birbirinin yerini alamaz nitelikte olması sonucu dijital dünyada gerçeklik ve mülkiyetin kanıtı işlevini görür[4]. NFT üzerinde kayıtlı tüm bilgiler halka açık görüntülenebilir bilgilerdir. Dijital ortamda karşılığı olan her şey NFT’ye dönüştürülebilmektedir. Özetle NFT, dijital bir eserin orijinal halini blokzincir teknolojisi ile güvence altına almaktadır. Dijital eserin kopyaları dijital dünyada bulunsa bile, NFT teknolojisi NFT sahibine eser sahibi tarafından teyit edilmiş orijinalini, saklama, başkasına devretme ve bu devirlerin akıllı sözleşmelerle[5] gerçekleştirilmesi imkânı sağlamaktadır.[6]

NFT’ler doğrudan sanat eseri niteliği taşıyan kriptografik varlık olmamakla birlikte, kopyalanması mümkün ve dijital ortamlarda korunması oldukça düşük olan sanat eserlerinin korunması hususunda devrim niteliğinde olmuş ve sanat eserlerinin dijital ortamda güvenli bir şekilde el değiştirilmesinin önünü açmıştır.

Ünlü dijital sanatçı Berger, NFT’nin dijital sanat dünyasını nasıl etkilediğini:

“Dijital olan bir şey aslında özgün olabilir, şimdiye kadar dijital ortama yüklenen görüntüler sonsuz sayıda kopyalanarak çoğaltılabilirdi. NFT teknolojisi tarihte ilk kez, dijital olan bir şeyin biricik ve değerli olabileceğini kanıtladı. Tokenleştirilen bir sanat eseri tıpkı fiziksel bir sanat eseri gibi belli bir kişiye ait olabilir ve el değiştirebilir. Tokenler her birine özgü kodlanmış olan akıllı sözleşmeler sayesinde birden fazla kez kopyalanamaz böylece tokenleştirilen özgün bir sanat eseri sadece bir kişiye ait olabilir.”[7] sözleriyle ifade etmiştir.

 

3.  Fiziksel dünyada üretilmiş bir eserin NFT formatına dönüştürülmesi ve İşleme Eser Kavramı

NFT’ler elle tutamadığımız tamamen sanal alemde var olan bir malvarlığının eser sahibini, onu mülk edinmiş kişileri kanıtlayan nitelikte bir oluşumdur. Gerçek dünyadaki ve sanal dünyadaki her varlık NFT haline getirilebilir[8] Ancak unutulmamalıdır ki fiziksel dünyada vücut bulmuş bir eser fiziksel dünyaya aittir ve ancak eser dijital ortama aktarılabilirse dijital eser niteliği kazanmış olur.

Fiziki dünyada vücut bulmuş bir sanat eserinin NFT yapılarak sanal ortama sunulması dijital sanatçılar arasında tartışma konusu haline gelmiştir. Nitekim bir grup dijital sanatçı ancak dijital ortamda üretilmiş bir sanat eserinin NFT formatına dönüştürülmesini anlamlı bulmakta, dijital ortamda üretilmeyen bir eserin, sanal ortama ait olmaması sebebiyle NFT formata dönüştürülmesini mümkün görmemektedir.[9]

Bir NFT’yi blokzincire kaydetme eylemine mintleme denmektedir.[10] Pratik olarak ise fiziksel dünyada üretilmiş bir eserin mintlenerek NFT formatına dönüştürülmesi mümkün değilken, eserin dijital ortama aktarılmış hali mintlenerek NFT formatına dönüştürülebilir. Bu durumda işleme eser gündeme gelecektir. Nitekim eser orijinal haliyle NFT formatına aktarılmış olmayacak ve bir işlemden geçmiş olacaktır. Peki bu eseri işleme eser olarak kabul etmemiz mümkün olacak mıdır?

FSEK’te tanımların yer aldığı madde 1/B’de “İşlenme eser: Diğer bir eserden istifade suretiyle vücuda getirilip de bu esere nispetle müstakil olmayan ve işleyenin hususiyetini taşıyan fikir ve sanat mahsulleri” olarak tanımlanmıştır. Bir eserin işleme eser bağlamında değerlendirilebilmesi için yararlanan esere sadık kalınması, işleyenin özelliklerini barındırması ve bu işleme faaliyetinde eser sahibinin rızasının varlığı gerekmektedir.

1. Yararlanılan esere sadık kalınması:

Bir eserin işlenmesindeki amaç bağımsız bir eser yaratmak değil, fakat mevcut bir eseri başka bir biçime dönüştürerek ifade etmektir.[11] Fiziki dünyada üretilmiş bir eserin, dijitale aktarılması ancak onun biçiminin değiştirilmesi ile mümkündür. Örnek vermek gerekirse yapılmış bir yağlı boya tablonun dijitale aktarılması ancak dijital fotoğrafının çekilmesi, çeşitli araçlarla taranması, ya da dijital olarak tekrar dijital ortamda üretilmesiyle mümkün olabilir. Sonuç itibariyle fiziki dünyadan dijitale aktarılan bir eserin biçiminin değişeceğinden şüphe yoktur. Nitekim eser doğrudan tür değiştirmektedir.

Eserde bu değişiklikler yapılırken, işleme eserden söz edilebilmesi için bu eserden istifade edilip edilmediği ve bu eserin aslına sadık kalınması önem arz etmektedir. Eser NFT formatına dönüştürülmek amacıyla dijitale aktarıldığı süreçte tamamen değişikliğe uğruyorsa ve eser tanınmaz hale geliyorsa bu durumda işleme eser niteliği taşıyan bir NFT’den bahsedilemeyecektir.

Eserin hiçbir değişikliğe sebebiyet verilmeden NFT’ye dönüştürülmek amacıyla fiziksel ortamdan dijital ortama aktarılmasında eserden istifade edildiği ve esere sadık kalındığından söz edilebilecektir.

 

2. İşleyenin Özelliklerinin Bulunması

İşleyenin özelliğini taşıması, işleme eserden söz edebilmek için zaruridir. Nitekim FSEK madde 6 son fıkrada belirtildiği üzere “İstifade edilen eserin sahibinin haklarına zarar getirmemek şartıyla oluşturulan ve İşleyenin hususiyetini taşıyan işlenmeler, bu kanuna göre eser sayılır.” İşlemeler hususiyet taşımak kaydıyla eser olarak korunur.[12] Mekanik araçlarla bir tablonun aynen kopya edilmesi eser sayılmayacaktır.[13] Eserin sadece NFT üretmek amacıyla hiçbir hususiyet katmadan dijitale aktarılması durumundan işleme bir eserden söz edilemeyecektir. 

Eklemek gerekir ki işlemenin, eser dijital ortama aktarıldıktan sonra gerçekleştirilmesi gerekmektedir. Fiziksel ortamda işlenmiş bir eserin dijital ortama aktarılmasında yeni bir işleme faaliyeti gündeme gelecektir ve dijitale aktarılmak suretiyle NFT’ye çevrilen eser fiziksel dünyada var olan bir işleme eserin sadece NFT üretmek amacıyla hiçbir hususiyet katmadan dijitale aktarılması ve NFT’ye dönüştürülmesi sonucunu doğuracaktır.

 

3. Eser Sahibinin Rızası

İşleme eser, kural olarak asıl eser sahibinin izni alınmadıkça kullanılamaz. Ancak eser izinsiz meydana getirilmiş olsa dahi işleme eser sahibi, işleme eser sahipliğinden doğan haklarını 3. kişilere karşı kullanabilir çünkü eserin işlemesinin izinsiz gerçekleştirilmiş olması asıl eser sahibi ile işleyen arasındaki bir husustur.[14]

NFT olarak blokzincire kaydedilen bir eserde dijitale aktararak NFT mintleyen ve eser sahibi olarak gözüken kişi FSEK kapsamında eser sahibi haklarını Pazar yerlerindeki diğer kişilere karşı ileri sürebilecektir. Ancak asıl eser sahibi, bu eserin izni alınmadan işlendiği sebebiyle eser sahipliği hakkını NFT’de eser sahibi olarak gözüken kişiye karşı ileri sürebilecektir.

Asıl eser sahibinden izin almak kaydıyla bir eseri işleyen kimse işleme eserin eser sahipliği haklarına sahip olacaktır. İzin alınarak NFT’ye çevrilen eserlerde eser sahipliği hakları korunmalıdır. 

NFT dünyasına ses getiren olaylardan biri 4 Mart 2021’de Blokzincir şirketlerinden biri tarafından satin alınan ve NFT formatına çevrilen Banksy eserinin orijinalinin yakılarak youtube üzerinde paylaşılması/yayınlaması olmuştur[15] Şirket yaptığı açıklamada, eserin fiziksel dünyadaki halini yok ederek dijital dünyadaki NFT halinin değerini arttırdıklarını söylemiştir.  Pazarlama dünyası açısından hedefine ulaşmış ve eserin yakılması sonucu NFT’nin değerinde artış olmuştur.[16] Hukuken bu eserler incelendiğinde Banksy’nin NFT hali, eserin dijitale aktarılmış halinin mintlenmiş halidir. Yakma eyleminin akabinde eserle bağlantılı tek orijinal parça ise eserin dijitale aktarılarak NFT’ye dönüştürülmüş hali olmuştur.  Bu eserin dijitale aktarılması tamamen mekanik araçlarla gerçekleştirilmiş olup esere yeni bir kimlik de kazandırmamıştır ve işleme eser olarak sayılabilmesi için gerekli olan hususiyet ise eserin NFT halinde bulunmamaktadır. İzin alınıp alınılmadığı ise bilinmemektedir.

 

Kanaatimizce olay özelinde FSEK kapsamında eser sahibi haklarından faydalanacak kişi sadece Banksy olacaktır. Somut olayda eserin asıl sahibi Banksy’dir. Blokzincir şirketi Banksy eserini satın alarak, eserin mülkiyet haklarına sahip olmuştur ancak eser sahipliği haklarına Banksy sahip olmaya devam etmiştir.

Eserin dijitale aktarılması sırasında Banksy eseri olduğu gibi aktarılmış ve eserde bir bozulma gerçekleşmemiştir. Eser tür değiştirerek olduğu haliyle dijitale aktarılmıştır. Öte taraftan eserin dijitale aktarılması ve mintlenerek NFT’ye dönüştürülmesi esere işleyenin özelliğini katan bir husus olmayacaktır.

Eser sahibinin özelliğini taşımaması sebebiyle, işleme eser şartlarının diğer hususlarını taşısa dahi NFT hali işleme eser olarak kabul edilmeyecek ve eser sahibi hakları Banksy üzerinde devam edecektir. Eseri dijitale aktararak NFT’ye çeviren blokzincir şirketi mülkiyet hakkından doğan haklara sahip olacak ancak eser sahipliği iddiasıyla hak iddia edemeyecektir.

 

4. Sonuç

NFT blokzincir teknolojisi ile beraber hayatımıza giren ve sanat dünyasında dijital eserlerin korunmasında önemli rol oynayan bir araç haline gelmiştir. Bununla beraber her şeyin dijitale aktarılarak NFT’ye çevrilebiliyor olması sebebiyle eser sahibi hakları hususunda kafa karışıklıkları gündeme gelmiştir.

NFT’leri mintleyen kişinin NFT üzerindeki hakları mülkiyet hakkı üzerinden korunur. Eser sahipliği hakkı ise eserin yaratıcısı olma noktasında gündeme gelmektedir. Çok fazla kişi dijital dünyada var olmamış bir eseri, sadece dijitale aktararak bu dijitale aktarma işleminin eserde değişiklik yaptığı iddiasıyla NFT üzerinde eser sahipliği hakkı iddia etmektedir.

Bir eserin işleme eser olarak değerlendirilebilmesi için; yararlanılan esere sadık kalınmak suretiyle, işleyen kişinin hususiyetinin esere yansıtılarak gerçekleştirilmesi ve bu üç unsurun beraber gerçekleşmesi gerekmektedir. Asıl eser sahibinin izninin alındığı durumlarda dahi, eserin dijitale aktarılması sürecinde, kişi tarafından esere özellikler eklenmediği durumda kişi NFT’nin sadece maliki olacaktır ve eser sahipliğinden doğan FSEK’te düzenlenmiş haklara ilişkin taleplerde bulunamayacaktır.

 

 

KAYNAKÇA

1. Rakesh Sharma, Non-Fungible Token (NFT) Definition, Investopia, Güncelleme 14.12.2022, https://www.investopedia.com/non-fungible-tokens-nft-5115211> ( Son Erişim 25.01.2022)

 

2. OĞUZMAN/ÖZ, Borçlar Hukuku Genel Hükümler Cilt 1, Vedat Kitapçılık 2017

 

 

3. Kripto Koleksiyonlukları ve Benzersiz Tokenler (NFT) Rehberi | Binance Academy  , 26.02.2020,                                             <https://academy.binance.com/tr/articles/a-guide-to-crypto-collectibles-and-non-fungible-tokens-nfts > (Son Erişim 25.01.2021)

 

4. Akıllı sözleşme (smart contract) nedir? | ParibuLog    <https://www.paribu.com/blog/sozluk/akilli-sozlesme-smart-contract-nedir/?__cf_chl_jschl_tk__=Bx1lQdOqtiU9TIiI.LdX0KMQ2FOJETd6XjNCkdf4Mew-1643104341-0-gaNycGzNCL0 > (Son Erişim 25.01.2022)

 

5. ARIKAN Özgür, NFT Sanat Eserleri ve Telif Hukuku, 09.04.2021                      <https://fikrimulkiyet.com/nft-sanat-eserleri-ve-telif-hukuku/ > (son erişim 25.01.2021)

 

 

6. SARAÇLAR Sevilay Nur, Blok Zinciri NFT ve Sanata Etkileri, 8 Nisan 2021 Blok zinciri, NFT ve sanata etkileri - Argonotlar
7. https://argonotlar.com/blok-zinciri-ve-sanata-etkileri-bir-giris/>(Son Erişim 25.01.2022)

 

7. ÇAĞLAYAN AKSOY,Akıllı Sözleşmelerin Kuruluşu ve Geçerlilik Şartları, Güncellenmiş 2. Baskı, İstanbul Ekim 2021

 

8. Dünya Trendleri, NFT Nasıl Yapıl Nasıl Satılır – Konuk: Multidisipliner Tasarımcı, Sanatçı ve Antrepo Kurucusu Mehmet Gözetlik, 22 Temmuz 2021, <https://open.spotify.com/episode/4E8PQpdl8NuGR8hBxADNvo?si=SD1g9jxAT3KL1iSdWgLuKg>  (Son Erişim 25.01.2022)

 

9. NFT Türkiye, NFT Nasıl Mint Edilir? Nasıl Listelenir?, 23.03.21      <https://www.xn--nftrkiye-85a.com/post/nft-nas%C4%B1l-mint-edilir-nft-nas%C4%B1l-listelenir > (Son Erişim 25.01..2021)

 

 

10. EREL Şafak N., Türk Fikir ve Sanat Hukuku, Yetkin Yayınları, 3. Bası,Ankara 2009

 

11. NAL/SULUK(KARASU), Fikri Mülkiyet Hukuku, Ankara 2018

 

12. Authentic Banksy Art Burning Ceremony (NFT) - YouTube , 04.03.2021 <https://www.youtube.com/watch?v=C4wm-p_VFh0 > (Son Erişim 07.12.2021)

 

13. ENNIS Paul Dylan,  NFT art: the bizarre world where burning a Banksy can make it more valuable (theconversation.com)                                          <https://theconversation.com/nft-art-the-bizarre-world-where-burning-a-banksy-can-make-it-more-valuable-156605 > (Son erişim 25.01.2021)