Rekabet Kurumu : Etki Analizi Raporu 2023-2024

Rekabet Kurumu ("Kurum") Ekonomik Analiz ve Araştırma Dairesi Başkanlığı tarafından hazırlanan, Rekabet Kurulu ("Kurul") kararlarının tüketici faydası üzerindeki ölçülebilir ekonomik etkilerin tahminine yönelik olarak 2023-2024 Etki Analizi Raporu ("Rapor”) 06.03.2025 tarihinde yayınlanmıştır.

1. GİRİŞ

Rapor, rekabet otoritelerinin faaliyetlerinin ekonomik etkilerini değerlendirmeyi amaçlayan "etki analizi" çalışmalarının bir parçasıdır. Etki analizi çalışmaları bir yandan rekabet otoritelerinin şeffaflık ve hesap verebilirlik prensipleri çerçevesinde faaliyetlerini sürdürme isteğine hizmet ederken diğer taraftan alınan kararların yerinde olup olmadığının değerlendirilmesi ve bu anlamda kalite kontrolünün sağlanması gibi faydalar sunmaktadır.

Rapor’da; Rekabet Kurulu'nun 2023-2024 dönemine ait kararlarının etkisini incelenerek kartel, dikey anlaşmalar, hakim durumun kötüye kullanılması ve birleşme/devralma işlemlerine dair çeşitli hesaplama yöntemleri kullanılarak, 2023-2024 dönemi için tüketici faydası üzerindeki etki tahmin edilmiştir.

 

2. METODOLOJİ

Rekabet otoriteleri genellikle benzer çerçevelerde etki değerlendirme analizleri yapmakla birlikte standart bir hesaplama yöntemi bulunmamaktadır. Tüm hesaplamalar, rekabet otoritesinin aldığı kararın piyasalardaki ihlali sona erdirdiği ve bu karar alınmasaydı tüketicilerin olumsuz etkileneceği varsayımına dayanmaktadır.

Analizlerde, tüketiciler için ortadan kaldırılan olumsuzluğun sağlanan faydaya eşit olduğu kabul edilerek, bu faydanın hesaplanması amaçlanmaktadır.

Bu hesaplamalar için üç temel veri gerekmektedir:

• Karardan etkilenen ciro,
• Karar sayesinde önlenen tahmini fiyat artış oranı,
• İhlalin önlenmemesi halinde fiyat artışının etkili olacağı süre.

Bu üç değişkenin belirlenmesi, müdahale edilen ihlal türüne göre farklılık göstermektedir. Her ihlal türü için hangi cironun dikkate alınacağı, fiyat artış oranının nasıl hesaplanacağı ve ihlalin ne kadar süreceği farklı şekilde ele alınmaktadır.

1. Karteller

Kartellere müdahale sonucu sağlanan tüketici faydası, kartelin rekabet otoritesinin müdahalesi olmaksızın ne kadar süre devam edeceği ve fiyatları ne ölçüde artıracağı varsayımına dayanmaktadır.

Rekabet otoriteleri arasında fiyat artış oranı konusunda büyük oranda bir fikir birliği mevcuttur; çoğu otorite minimum %10 fiyat artışı varsaymaktadır. Ancak, kartelin etkili olacağı sürenin belirlenmesi konusunda otoriteler farklı yaklaşımlar benimsemektedir.

Örneğin, ABD Adalet Bakanlığı (DoJ) ve Hollanda Rekabet Otoritesi (ACM) en fazla 1 yıllık bir etki süresi öngörürken, İngiltere Rekabet Otoritesi (CMA) 6 yıl, Avrupa Komisyonu ise kartelin istikrarına bağlı olarak 1, 3 veya 6 yıl süreyle devam edebileceği varsayımını kullanmaktadır. OECD, dosyaya özgü veri bulunmadığında, 3 yıllık süre varsayımının kullanılmasını önermektedir.

Literatürde yapılan çeşitli çalışmalar kartellerin fiyatları %20’den fazla artırabileceğini göstermektedir. Ancak ihtiyatlı bir yaklaşımla, etki analizlerinde genellikle %10 fiyat artış oranı kabul edilmektedir.

2. Yeniden Satış Fiyatının Belirlenmesi (YSFB):

2023 öncesinde YSFB ihlallerine yönelik müdahalelerin tüketici refahı üzerindeki etkisi hesaplamalara dahil edilmemiştir. Ancak YSFB, en ağır dikey kısıtlamalardan biri olarak kabul edilmekte ve tüketicilerin daha düşük fiyatlara erişimini engellediği belirtilmektedir.

Literatürde yapılan araştırmalar, YSFB’nin tüketici fiyatlarını önemli ölçüde artırdığını göstermektedir. Örneğin, bazı çalışmalar YSFB’nin fiyatları %7,4 ila %17 oranında artırdığını ortaya koymaktadır.

3. Birleşme ve Devralmalar

Son yıllarda birçok rekabet otoritesi, birleşme ve devralma işlemlerine yönelik düzeltici müdahalelerin sağladığı tüketici faydasını hesaplama yöntemlerini değiştirmiştir.

Tek tip fiyat artış varsayımı yerine, yoğunlaşma simülasyonu kullanılarak fiyat artışı tahmin edilmeye başlanmıştır. Bununla birlikte, bazı rekabet otoriteleri belirli bir fiyat artış oranı varsayımı kullanarak hesaplamalar yapmaya devam etmektedir.

Farklı otoritelerin birleşme/devralma işlemlerinde öngördüğü fiyat artış oranları ve süresi görülmektedir:

Fiyat artış varsayımları %1 ila %5 arasında değişmektedir.

Fiyat artış süresi genellikle 1-2 yıl olarak kabul edilmektedir. Bazı durumlarda ise 7 yıla kadar çıkabilmektedir.

Farklı yaklaşımlar bulunmakla birlikte rekabet otoritelerinin hesaplamalarında birleşme/devralmadan etkilenen pazarın toplam cirosunu esas almaktadırlar.

Muhafazakâr senaryo kapsamında, fiyat artışı %1 ve süresi 1 yıl olarak varsayılmıştır.

OECD kılavuzuna dayalı senaryoda, fiyat artışı %3 ve süresi 2 yıl olarak kabul edilmiştir.

Ciro hesaplamalarında, diğer rekabet otoritelerinden kısmen farklı bir yaklaşım benimsenmiş ve yalnızca işlem taraflarının ciroları dikkate alınmıştır.

4. Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması

Rekabet otoriteleri, hâkim durumun kötüye kullanılmasıyla ilgili etki değerlendirmesi yaparken, dosyaya özgü veri yoksa belirli varsayımlar kullanmaktadır.

Avrupa Komisyonu, bu tür kararların sayısının az olması ve gizlilik endişeleri nedeniyle artık bu alandaki etki değerlendirmesi sonuçlarını yayımlamamaktadır.

Farklı otoriteler farklı fiyat artışı varsayımları kullanmaktadır:

OECD, etkilerin olduğundan düşük veya yüksek tahmin edilmesini önlemek için dengeli bir yaklaşım önermektedir.

Rapor’da;

• Muhafazakâr senaryo kapsamında, %1 fiyat artışı ve 1 yıllık etki süresi kabul edilmiştir.
• OECD kılavuzuna dayalı olarak, %5 fiyat artışı ve 3 yıllık süre baz alınarak hesaplamalar tekrar yapılmıştır.

3. REKABET KURUMUNUN 2023-2024 DÖNEMİ FAALİYETLERİNİN ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ

2023 ve 2024 yıllarında Rekabet Kurulu, toplam 99 ihlal kararı vermiştir.

Bu kararların:

• 93’ü kartel, YSFB ve benzeri dikey anlaşmalara,
• 6’sı ise hâkim durumun kötüye kullanılması eylemlerine ilişkindir.

Ayrıca, 12 birleşme/devralma işlemine, olası rekabet karşıtı etkileri gidermek amacıyla koşullu izin verilmiştir.

Tahmini Faydalar

1. Muhafazakâr Senaryo

Muhafazakâr senaryoda, etki analizlerinde kullanılan en düşük fiyat artışı ve en kısa süre varsayımları dikkate alınmıştır.

Karteller ve YSFB için %10 fiyat artışı ve 1 yıl süre, hâkim durumun kötüye kullanılması ve birleşme/devralmalar için %1 fiyat artışı ve 1 yıl süre kabul edilmiştir.

• 2023-2024 yıllarında Rekabet Kurulu müdahaleleri sayesinde tüketicilere sağlanan toplam fayda 77,42 milyar TL olarak hesaplanmıştır.
• 2023 yılı için 48,26 milyar TL, 2024 yılı için 29,16 milyar TL tahmini fayda sağlanmıştır.
• Yıllık ortalama tüketici faydası 38,71 milyar TL olarak hesaplanmıştır.

YIL	TAHMİNİ FAYDA
2023	48.26 milyar TL
2024	29.16 milyar TL
Toplam (2023-2024)	77.42 milyar TL
Ortalama (2023-2024)	38.71 milyar TL

 

Karar Türlerine Göre Dağılım:

2023-2024 Dönemi	Tahmini Toplam Fayda	Yıllık Ortalama Fayda
Karteller ve YSFB	73.39 milyar TL	36.69 milyar TL
Hakim Durumun Kötüye Kullanılması	1.06 milyar TL	534 milyon TL
Birleşme/Devralmalar	2.96 milyar TL	1.48 milyar TL
Toplam	77.42 milyar TL	38.71 milyar TL

 

2. OECD Varsayımları

OECD tarafından önerilen metodoloji kapsamında, fiyat artışı ve süresi için daha yüksek varsayımlar kullanılmıştır:

Karteller ve YSFB için %10 fiyat artışı ve 3 yıl, hâkim durumun kötüye kullanılması için %5 fiyat artışı ve 3 yıl, birleşme/devralmalar için %3 fiyat artışı ve 2 yıl.

• 2023-2024 yıllarında Rekabet Kurulu müdahaleleri sayesinde tüketicilere sağlanan toplam fayda 212,23 milyar TL olarak hesaplanmıştır.
• 2023 yılı için 128,57 milyar TL, 2024 yılı için 83,65 milyar TL tahmini fayda sağlanmıştır.
• Yıllık ortalama tüketici faydası 106,11 milyar TL olarak hesaplanmıştır.

YIL	TAHMİNİ FAYDA
2023	128.57 milyar TL
2024	83.65 milyar TL
Toplam (2023-2024)	212.23 milyar TL
Ortalama (2023-2024)	106.11 milyar TL

 

Karar Türlerine Göre Dağılım:

2023-2024 Dönemi	Tahmini Toplam Fayda	Yıllık Ortalama Fayda
Karteller ve YSFB	182.52 milyar TL	91.26 milyar TL
Hakim Durumun Kötüye Kullanılması	12.75 milyar TL	6.37 milyar TL
Birleşme/Devralmalar	16.94 milyar TL	8.47 milyar TL
Toplam	212.23 milyar TL	106.11 milyar TL

 

 

 

4. SONUÇ

Rapor, Rekabet Kurumu’nun 2023-2024 dönemindeki faaliyetlerinin tüketici faydası üzerindeki etkilerini tahmin etmektedir.

• Muhafazakâr senaryo kapsamında, tüketicilerin yıllık ortalama 38,71 milyar TL tasarruf sağladığı hesaplanmıştır.
• OECD metodolojisine göre ise bu faydanın yıllık ortalama 106,11 milyar TL’ye ulaştığı tahmin edilmiştir.
• Rekabet Kurumu’nun faaliyetleri, yıllık bütçe giderinin en az 37,59 katı, OECD metodolojisine göre ise 103,02 katı büyüklüğünde bir ekonomik etki yaratmaktadır.

Bu etki analizi, Kurulun kararlarının parasal olarak ölçülmesine imkân tanıyarak, şeffaflık ve hesap verebilirlik ilkelerine katkı sağlamaktadır. Ayrıca, Rekabet Kurumu’nun ekonomideki kritik rolünü ortaya koyarak rekabet savunuculuğuna önemli bir destek sunmaktadır.

Bu tür çalışmaların azami iki yılda bir tekrarlanması planlanmaktadır.

Rapor’un tam metnine buradan ulaşabilirsiniz.

Saygılarımızla,

Zümbül Hukuk ve Danışmanlık

info@zumbul.av.tr

İnternet sitemizde bulunan her türlü bilgi ve belge Avukatlık Kanunu ve ilgili diğer mevzuat ile Türkiye Barolar Birliği’nin Avukatlık Meslek Kuralları dikkate alınarak Zümbül Hukuk ve Danışmanlık tarafından yalnızca genel bilgilendirme amacıyla hazırlanmış olup, bu yayınlarda kesinlikle reklam ve/veya ticari amaç güdülmemiştir. İnternet sitemizdeki her türlü bilgi ve belge genel geçer nitelikte olup hiçbir suretle bu yayınların eksiksiz, doğru, güncel ve güvenilir olduğu garanti ve taahhüt edilmemektedir. İnternet sitemizde yer verilen yayınlardaki bilgilerle ilgili olarak bir avukata/uzmana danışmadan söz konusu bilgi ve belgelere dayanılarak hareket edilmemelidir. İnternet sitemizdeki yayınlarda yer verilen linkler kamuya açık kaynaklardan elde edilerek yalnızca ziyaretçilerin diğer bilgi ve belgelere ulaşmasını kolaylaştırmak amacıyla bulunmaktadır. Bu linkler hiçbir şekilde link verilen kişi, kurum ve kuruluşları tavsiye ve/veya onay anlamına gelmemektedir. İnternet sitemizdeki yayınlar hiçbir şekilde hukuki danışmanlık sunulması veya internet sitemize herhangi bir suretle ulaşan ziyaretçiler ile avukat-müvekkil ilişkisi oluşturulduğu anlamına gelmemektedir. İnternet sitemizdeki tüm içerikler Zümbül Hukuk ve Danışmanlık mülkiyetindedir ve hiçbir içerik yazılı izin alınmaksızın kopyalanamaz, çoğaltılamaz ve atıf yapılmadan kullanılamaz.